Wat gemeten wordt, daar kan je op sturen. Zo is het altijd en overal.

In Nederland sturen we al decennia op koopkrachtplaatjes. Niet omdat ze veel zeggen over echte bestaanszekerheid, maar omdat ze een gunstig beeld van beleid kunnen schetsen. Sinds kort is daar een nieuwe indicator bijgekomen: de armoedevoorspelling van het Centraal Planbureau. En jawel – sindsdien daalt het armoedecijfer gestaag. Althans, op papier.

Die daling is grotendeels het gevolg van een steeds complexer samenspel van toeslagen en belastingkortingen, precies zo afgesteld dat het er in de begroting mooi uitziet. Dat maakt het echter nog geen effectief sociaal beleid, hoogstens efficiënt boekhouden.

Voilà, een beter cijfer! Maar de groep die structureel tekortkomt, blijft even groot of wordt zelfs dieper de armoede in getrokken

Zo, dacht het Centraal Planbureau waarschijnlijk, laten we er nog een cijfer bijgooien: armoede-intensiteit. Klinkt als een MRI-scan om te zien of de samenleving het einde van de dag nog haalt. En dat is niet ver van de waarheid. Want waar het armoedecijfer daalt, stijgt juist die armoede-intensiteit: de gemiddelde afstand tot de armoedegrens wordt groter. De groep die door tijdelijke toeslagen nét boven water blijft, wordt kleiner. Voilà, een beter cijfer! Maar de groep die structureel tekortkomt, blijft even groot of wordt zelfs dieper de armoede in getrokken.

Toch blijven we onszelf een rad voor ogen draaien. We staren naar gemiddelden en voorspellingen alsof ze het hele verhaal vertellen, terwijl ze vaak niet meer zijn dan een rookgordijn. Cijfers die ogenschijnlijk een sluitend verhaal bieden, maar in werkelijkheid een werkelijkheid verdoezelen. Alsof je smartwatch zegt dat je uitstekend hebt geslapen, terwijl je al uren naar het plafond ligt te staren.

Wie zelf naar de cijfers* kijkt, kan een ander patroon uit de inkomenscijfers halen. Sinds 1980 is het bruto inkomensaandeel van de top-10 procent rijkste mensen gestegen van 33 procent naar 35 procent. Na belasting liep hun aandeel op van 26 procent naar 30 procent. Tegelijkertijd is de bijdrage van herverdeling aan inkomensgroei in de onderste 40 procent gedaald. Ofwel, de overheid haalt er steeds minder ongelijkheid uit.

Voor een steeds grotere groep voelt economische groei als een feestje waarvoor ze geen uitnodiging hebben gekregen, maar wel de afwas mogen doen

In de afgelopen tien jaar ging bijna 40 procent van alle inkomensgroei naar de rijkste 10 procent. De rest kreeg kruimels. En dus groeit niet alleen het verschil in koopkracht, maar verschuift ook het gevoel van rechtvaardigheid. Voor een steeds grotere groep voelt economische groei als een feestje waarvoor ze geen uitnodiging hebben gekregen, maar wel de afwas mogen doen. Daar wordt dus ook op gestuurd.

Achter al die cijfers over inkomensongelijkheid en armoede gaat een dieper patroon schuil: niet alleen de verschillen tussen mensen nemen toe, maar ook de verschillen tussen factoren van productie. Het aandeel van de economie dat naar arbeid gaat – de arbeidsinkomensquote – daalt al decennia. Tegelijk stijgen de winsten, vermogensopbrengsten en kapitaalinkomens.

Dat is geen incident, maar het gevolg van een systeem dat structureel meer waarde toekent aan bezit dan aan werk. Het gaat dus niet alleen om wie hoeveel krijgt, maar om wie nog zeggenschap heeft over de verdeling van economische groei: werknemers of aandeelhouders, burgers of beleggers. Het klinkt lekker: minder armoede, meer koopkracht, beperkte ongelijkheid. Maar dat is windowdressing op een systeem dat scheefgroeit.

Als we blijven inzoomen op toeslagen, koopkrachtcijfers en politieke compromissen, missen we wat er werkelijk gebeurt. Dan zien we misschien een verbeterde ‘bestaanszekerheid’ op de korte termijn, maar laten we de verschuiving van zeggenschap, zekerheid en inkomen naar kapitaal ongemoeid.

Zolang we blijven doen alsof marginaal beleid volstaat, blijft het bij geknutsel. Alsof een lek dak kan worden gerepareerd met ducttape omdat de regenval statistisch is afgenomen.
We moeten niet inzoomen, maar uitzoomen. Niet het symptoom gladstrijken, maar het systeem bevragen. Want de cijfers liegen misschien niet – maar ze zeggen ook lang niet alles.

De rest is armoedig gepriegel in de marge.

*alle cijfers op basis van World Inequallity Database.WORLD

Hans Stegeman is hoofdeconoom van de Triodos Bank en een zeer vooraanstaand denker over systeemverandering. Hij schrijft zijn wekelijkse column voor Vrij Nederland op persoonlijke titel.

Weerbaarheid is veel meer dan bunkers bouwen. Het is ook verbinding

De anti-wegkijkwet wordt weggewerkt

Een biljoen redenen voor verzet – en er gebeurt niets

Weg met het haastkapitalisme

Nederland kan de goede weg nog terugvinden

Een ander systeem onrealistisch? Het is juist absurd om zo door te gaan

Een kasboek is geen kompas

Eigenbelang gaat vermomd als waarheid

Geen institutionele erosie maar georganiseerde sloop

De illusie van cijfers op papier

De politiek is het stokje kwijt

Is Europa een verloren zaak?

Ongelijkheid is een politieke keuze

Wapens naar Gaza? Kijk uit dat je niet meebetaalt

We zijn in plastic aan het veranderen

Lekker ruiken is geen keuze meer